Autor tekstu: mgr Martyna Podoska

Absolwentka studiów magisterskich Pomorskiego Uniwersytetu  Medycznego,  Wydziału Nauk o Zdrowiu , specjalistka pielęgniarstwa onkologicznego, absolwentka kursów specjalistycznych i kwalifikacyjnych w dziedzinie onkologii,  pielęgniarka w Oddziale Klinicznym Radioterapii  Zachodniopomorskiego Centrum Onkologii .

U większości pacjentów onkologicznych leczonych radioterapią dochodzi do wystąpienia reakcji popromiennej. Nazywamy to odczynem popromiennym. Jest to reakcja tkanek zdrowych na promieniowanie jonizujące. Podczas naświetlania komórek nowotworowych dochodzi również do podrażnienia komórek niezmienionych chorobowo. Odczyn występuje jeszcze częściej u chorych, którzy przechodzą  leczenie skojarzone również z chemioterapią. Oba rodzaje zabiegów powodują często spadek odporności, osłabienie, nudności, senność itp., co ma później wpływ na gojenie się rany.

Odczyn popromienny skóry może być wczesny i późny. Odczyn wczesny może wystąpić nawet po około 10 godzinach od pierwszego napromieniania. Występuje w postaci zaczerwienienia (rumień) i zazwyczaj nie jest trwały. Odczyn późny jest objawem uszkodzenia skóry i występuje nawet po pół roku od zakończenia radioterapii. Może objawiać się zmianą zabarwienia skóry (przebarwienia i odbarwienia), zmiany naczyniakowate („pajączki”), stwardnienie skóry, bliznowacenia. Na pojawienie się odczynów popromiennych mają również wpływ ogólny stan chorego, stopień odżywienia czy też choroby współistniejące.

Odczyny popromienne można podzielić na stopnie, według nasilenia objawów:I° – rumień, suche złuszczanie się II° – rumień, wilgotne złuszczanie się skóry, obrzęk, pęcherze, ból III° – objawy jak w II° oraz dodatkowo zaniki skóry, owrzodzenia, zmiany ropne, martwica powierzchowna skóry, krwawienia spowodowane urazem IV° – martwica całej grubości skóry, samoistne krwawienia

Pierwszym i bardzo ważnym czynnikiem, który pozwala na zmniejszenie nasilenia zmian w obrębie skóry, jest utrzymanie jej właściwej higieny, zarówno przed, jak i w trakcie napromieniania.

Aktualnie zaleca się pacjentom korzystanie z letniego prysznica o niewielkim natężeniu strumienia wody z dodatkiem bezwonnych, syntetycznych środków myjących o neutralnym pH, bez dodatku mydła i lanoliny. Należy unikać kąpieli w wannie, zbyt długiego przebywania w wodzie, tarcia skóry w okolicy napromienianej, a skórę osuszać przez dotyk przy pomocy miękkiego ręcznika. Odzież powinna być bawełniana, lekka i przewiewna. Należy unikać słońca i osłaniać miejsca poddawane naświetlaniu.

Podawanie kolejnych dawek napromieniania zmniejsza możliwość gojenia się tkanek, czego skutkiem może być uszkodzenie włókien sprężystych w skórze właściwej. Przez kilka kolejnych tygodni radioterapii występuje suche złuszczanie naskórka, któremu towarzyszy świąd. Natomiast gdy dojdzie do zniszczenia wszystkich komórek macierzystych (ok. 4-5 tygodnia), pojawia się złuszczanie wilgotne, które charakteryzuje się surowiczym wysiękiem i odsłonięciem warstwy skóry właściwej. 

Przy suchym złuszczaniu zaleca się stosowanie preparatów natłuszczających np. z alantoiną, pantenolem. Jeśli zaś skóra pęka, jest wilgotna należy stosować odpowiednie maści lub opatrunki, które spowodują ziarninowanie i gojenie się skóry. Często pielęgnacja ta wymaga delikatności i regularności, gdyż podrażnione są zakończenia nerwowe i pacjent mocno cierpi. Zalecane jest również wtedy stosowanie większych dawek leków przeciwbólowych, aby chory zachował komfort podczas wykonywania opatrunków.

Problemy pielęgnacyjne ze strony jamy ustnej po radioterapii:

- suchość w jamie ustnej

- brak śliny

- przykry zapach z ust

- trudności w żuciu

- trudności w połykaniu

- uczucie krwi w ustach

- brak czucia smaku

Pielęgnacja jamy ustnej powinna obejmować codzienną higienę jamy ustnej, mycie zębów po każdym posiłku, należy używać miękkiej szczoteczki (odpowiednia technika mycia zębów) i past do zębów o łagodnym smaku. Z uwagi na zapalenie błony śluzowej jamy ustnej występować mogę pewne niepożądane skutki stanu zapalnego np. nadprodukcja lepkiego śluzu, który trzeba usuwać. Można stosować płukanki apteczne, aby zmniejszyć uczucie dyskomfortu, pieczenia w jamie ustnej. Niekiedy pojawia się również grzybica, która wymaga stosowania specjalnych leków. 

Chorzy często narzekają na trudności z przełykaniem. Pomocne może się okazać wtedy, stosowanie diety przecieranej, czy też stosowanie różnych odżywek wspomagających apetyt np. Nutridrinków. W przypadku napromieniania okolic szyi, już przed radioterapią lekarze zalecają niektórym pacjentom założenie PEGa, czyli rurki założonej chirurgicznie, która wprowadza jedzenie bezpośrednio do żołądka. Ma to na celu stosowanie diety przemysłowej, tak aby pacjent nie tracił na wadze. 

Odczyny występują również przy stosowaniu radioterapii na inne części ciała. W przypadku naświetlania piersi u kobiet, mogą pojawiać się zaczerwienienia i pęknięcia skóry.  Można stosować na nią odpowiednie maści.

Jeśli chodzi o odczyn ze strony jelit, pęcherza czy prostaty należy zmniejszać niepożądane objawy np. Stosować leki przeciwbiegunkowe i częstszą higienę w przypadku raka jelita. Przy częstomoczu można podawać odpowiednie leki zmniejszające uporczywe dolegliwości. 

Przykładowe preparaty dostępne na rynku do stosowania w pielęgnacji w trakcie i po radioterapii:

1. Alantan maść
2. Radioprotect
3. Radiosun
4. Linomag
5. Aquastop
6. Apiderm

Leczenie odczynów popromiennych:

1. Sutrisept żel
2. Argosulfan

Preparaty do dezynfekcji:

1. Octanisept
2. Prontosan
3. Sutrisept spray

Przy odczynach o nasilonym wysięku i uporczywym gojeniu, z podejrzeniem zakażenia można stosować opatrunki specjalistyczne takie jak:

1. Intrasite gel  +  Aquacel Ag Extra
2. Atrauman Ag
3. Bactigras

W usuwaniu maści i ściąganiu opatrunków warto zastosować preparaty takie jak jelonet lub parafina.

Skontaktuj się z nami

fundacja@onkologia.szczecin.pl

Tel. 91 42 51 592

Nr‌ ‌konta‌ ‌57‌ ‌1050‌ ‌1559‌ ‌1000‌ ‌0022‌ ‌7250‌ ‌5138‌ ‌

Odwiedź  nas

Regionalna Fundacja Walki z Rakiem

ul. Strzałowska 22, 71-730 Szczecin